Hocanın Doktora konusu: “Selçuk ve Osmanlı Mimarisinde Üslüp
Gelişmeleri”dir. (Uğur Tanyeli’nin deyimiyle Türkiye’de Sanat Tarihi
doktorası yapmış tek mimarı odur).
Bodrum’daki Ertegün Evi, Ankara’daki Türk Tarih Kurumu binası
ve yine Bodrum’daki Demir Evleri ile üç defa Ağa Han Ödülü’nü kazanan
Cansever’in tasarım ve uygulamaları arasında Beyazıt Meydanı Yaylaştırma
Projesi, M.Nuri Birgi Evi restorasyonu ve Büyükada Anadolu Kulübü Oteli
sayılabilir.
Sf 8
(…Arredamento Dekorasyon dergisinin 1991/8 sayısına ve Mimar
dergisinin 1938/11 sayısına bakabilirler)
Sf 9
…mimar eseri ile bir bakıma varlık çözümlemesi yapmış
olmakta..
…İslam mimarisinin(gerek şehir mimarisinin gerekse sivil
mimarinin ve dini mimarinin)bir tevhid prensibi olmadan anlaşılamayacağı
şeklindeki vurgusu da son derece büyük önem taşımaktadır:
İslam mimarisindeki tevhit ilkesi; huzur, sükut ve ahenk unsurlarını
tek bir yapıda birbirine rapteden bir birleştirme suretiyle tevhidin o eserde
yansıtılmasını ifade eder. İslam şehri ya da kasabası, bütün parçaları, bu
parçaları aşan bir bütün içinde entegre eden tek yapıdır: Yani bütün hem
kavrayış, hem de icra metodu bakımından parçalardan önce gelir ve parçaları
anlamlı ve düzenli kılar. Aynı şekilde “daha küçük bir ölçekte, tek bir yapının
bütünlüğü parçalara egemen olur”.
Sf 10
Seyyid Hüseyin Nasr, İslam ve Modern
İnsanın Çıkmazı
Seyyid Hüseyin Nasr, Modern Dünyada
Geleneksel İslam
Sf 10(dipnot)
..”Nasr’ın Eflatunculuğu ile Censever’in Kantçılığı
Mimari ve Hayat
Frank L. Wright, “Mimari hayatın kendisidir der ve ekler:
“Hayattan uzak mimari olamaz. Hayatın yorumunun yapılması, mimarinin geçek
görevidir;..
Mimarinin “makine” tarafına vurgu yapanlar…
Evi “içinde oturulacak makine” olarak tanımlayan Le
Corbusier..
Sf 11
Prof.Dr. Enis Kortan, Le Corbusier
Gözüyle Türk Mimarlık ve Şehirciliği, Ankara
Sf 11(dipnot)
Censever’in ne tercihini ruhtan yana yapmış…ne taklide
saplandığı, ne de hayatın gereklerini (günümüz gerçeklerini) öne sürerek
felsefi temelden yoksun bir mimari geliştirme tuzağına düşmüştür. Mimarinin,
onu yapanın aşkın değerlerinin, inançlarının ve kainat telakkilerinin bir
yansıması olduğunu söylediği ve bu çözümlemeyeli tasarım ve uygulama alanında
başarıyla ortaya koyduğu (örneğin demir evleri) mimarlık çevresinde iyi
bilinmektedir.
Modern’i Yakalamak
Onun düşünce dünyası… … Le Corbusier, Walter Gropius, Frank L. Wright ve Mies Van
der Rohe, Mimar Sinan…
Mimari prensiplerine, diğer yandan da…(Konfüçyus, Nietzsche,
Gazali, vb.) hikmetlerine dayanmaktadır. Bugüne sağlamca basan devlerin mimari
sahasında geliştirip uyguladığı düşünceler ile geçmiş çağların
mütefekkirlerinin ufuk açıcı ve hikmetli sözleri Cansever’in, düşünce dünyasını
dokuduğu temel malzemeler olmaktadır. Bu yönü ile de Cansever’in düşüncesi
ilginç bir sentez durumundadır. Bu sentez, bir bakıma modern’in inkar edilmeden
nasıl aşılacağının bir örneğini vermektedir. .. Osmanlı, nasıl Selçuklu
mimarisine göre ‘modern’i yakalamış… yeni bir İslam mimarisi de, Kuran, Sünnet
ve İslam düşüncesinin temel prensipleriyle çağın Zeitgeıst’ını sorgulamalı…
(zeitgeist?)
Sf 12-13
İslam Mimarlık Mirası
İçinde İstanbul
17.asırdan beri kendi öz inanç temelleri ve tarihi
tecrübesinin dışında kültürel değerleri ithal etmeye yöneldiğine, kendi kültür
mihrakının dışında hazır çözümler aradığına ilişken izler mevcuttur.
…İslam alemi, kendi inanç temellerini ve tarihi tecrübesini
anlama ve bunları değerlendirme yeteneğinden yoksun kalmış ve yabancı kaynaklı
formüllere sığınarak kendisi için çözüm
aramak durumuna düşmüştür.
Sf 17
İslam ülkelerinin özellikle sömürgeci, işgalci kültürlerle
daha yakından temas halinde bulunan şehirli nüfusu, İslam’ın ev, mahalle ve
şehir kültürünü reddedip, batı taklidi apartman hayatını tercih ettiği…
…ev, mahalle mimarisini koruma önerileri modernleşme
taraftarlarınca alaya alınırken, diğer taraftan da kültürel amaçlarına yönelik
yatırım programlarının yönlendirdiği büyük nüfus kitlelerinin etkisi altında
öncelikle korunması gereken mesken stoku, mesken mimarisi, mahalleler ve tarihi
şeyler yok oldu.
Sf 18
Bugün, teknoloji fetişizmin ürünü olan mesken
mimarisi…..İslam mesken mimarlık mirasından arta kalan ne varsa hepsinin
korunmasının, ilk ve en önemli hedef haline geldiği anlaşılmış bulunmaktadır.
Sf 19
Teknoloji Fetişizmi
…İslam’ın evrensel gerçeklerinden kaynaklanan üslup bütünlüğü..
Mahalli mimari; mahalli malzeme ve
teknolojik imkanlardan mahalli iklim şartları ve kaynaklarından vücut bulur.
Sf 20
Bu süre içerisinde ortaya çıkan
yüzeysel taklitçilik, İslam dışı, bütünlüğü gözetmeyen yaklaşımların ürünü olan
mimarinin tahribattır.
…teknolojik başarı tutkusunun
…mimarinin bütün çevre sorunlarını, komşuluk münasebetlerini hiçe sayan
davranışların İslam mimarlık ananesinin ve mimarlık mirasının tahribinde
başrolu oynadığının sayısız örneği vardır.
Sf 21
Tevhid ve Bütünlük
Türk-İslam kültür değerlerinin ve
bu değerlerin korunması gerekliliğinin teknolojik başarılara kıyasla önemsiz
olduğu kanaati hakim olmuştur. Bu inancın temelinde, gayri İslami bir varlık
görüşü mevcuttur….Bütünlüğü gözetmeyen analiz ve karar verme biçimleri…
…Gestalt Teorisi..
Bütün tarihi ve uzun vadeli
geleceği gözeten çok disiplinli bir planlama…
Sf 22
Koruma ve Planlama
Yapılması gereken en önemli şey,
İslam hayatının bir uzantısı olan mimari çevreyi üslup ile devam
ettirebilmektir. İslami mimarlık ananesini konut alanında devam ettirmek,
başarılması gereken ilk ve en önemli hedefimizdir.
Sf 24
…metropole yerleşecek milyon
insandan tek kişinin bile son elli senedir yapılanlara benzer apartmanlara
yerleştirilmesine müsaade edilmemeli, yeni konut inşaatı tarihi İslam
ananesinin devamı sağlayacak şekilde gerçekleştirilmelidir.
…zamanında
yüksek gelir gruplarının iskanı olduğu dönemde bu nüfusa ve
kültürel-idari faaliyetlere hizmet eden büyük yapılar …
bir ulaşım aksları kavşağı, transit bölgesi haline dönüşünce varlık sebeplerini
yitirip kendilerini çeviren mimari-sosyal-kültürel ortamdan mahrum kaldılar.
Sf 25
Sonsuzluğa Çakılı Bir Yıldız:
Boğaziçi
Boğaziçi, yıldı kümesi biçiminde
bir şehirleşme modeli idi.
Sf 26
Sadullah Paşa Yalısı….tektonik
yerleştirilmiş…
Köprüler Yalısı…Bu yalı, hayatının
bir parçasını mimariyi seyretmeye tahsis eden bir neslin ürünüdür…Kubbenin
altına düşen havuzun sol tarafa santimetre kayık ulunması odaya giren herkesin
sağdan yürümesini gerektirir.
Sf 28
….bu fakir.. asimetriyi fark
ettiğimde rahmetli hocam Sedat Hakkı Bey…
ABdülhak Şinasi Hisar’ın koylarda
çalınan müziği anlatması, mimari kadar o mimari çevrede meydana getirilen
müziğin de özel bir anlam taşıdığını gösteriyor…her ses…sonsuzluğa çakılmış
ritmik bir düzenin üzerinde cereyan ediyordu. (mimari-müzik-işitme)
Sedad Hakkı Eldem’in bu saray
yapılarının planimetrisinin, Osmanlı ev planimetrisinin devamı olduğunu
söylemesi son derece doğrudur.
…doğru?
Yapılar alt kattan üst kata, denize yahut bahçeye doğru genişler. Bu bir
ehramın tam tersidir. Yani ehramın tersine oturulmuş, atektonik bir
düzenlemesidir.
Sf 29
Özellikle güneş altında saçakların
gölgesinin oluşturduğu, koyu kırmızı ve koyu yeşilin birleştiği yerlerde
çatılar açık pembemsi renkleriyle havada duran, gökte uçan varlıklara benzer.
..(mimari-renk-görme duyusu)…Saçakların tabiat
içinde keskin ince üçgenler meydana getirerek uçuşan halleri..
…ev planimetresinin her odanın
varlığını gösterecek şekilde düzenlenmiş olması dır. Her odanın dışarıyla
ilişkisi pencereler aracılığıyla tek yönde değil, tam aksine her oda dışarıya
doğru verilen çıkıntılarla kurulur. Böylece karşıya ve köşelerden karşı
taraflara bakma imkanı sağlanır. Bu üç tarafa bakma imkanı, tek istikamette
bakmaya yönelik tavrın reddini içerir. Bu anlayış her şeyin çeşitli
istikametlere bakılarak anlaşılmasını gerektiğini hususundaki tavhidi/hareketli
kültür tavrının devamıdır.
Sf 30
İstanbul’da Bahçe Kültürü
Sanatın Batı’da seyredilmek, Doğu
kültürlerinde ise yaşanmak için üretilmesi..
Batı kültürü.. Aristocudur.
Sf 31
İstanbul Metropolünün Geleceği
Açısından Haliç
19. asır ortasına kadar,
birbirinden ayrı dört şehir olarak yaşayan, tarihi yarımadada, Galata, Üsküdar
ve Eyüp’ten müteşekkil İstanbul’da, bu şehirler bütünlüğünün ortak yaşama alanlarından
birisi olan Haliç….
Sf 36
Haliç’in sanayi depolama alanı
olarak kullanıp bugünkü kirliliğin devam ettirilmesi veya aynı fonksiyonların
kirlenme önlenerek devam ettirilmesi hali ile yukarıda sözünü ettiğimiz kültür,
rekreasyon, turizm fonksiyonlarına tahsis edilmesi halinde sağlanacak
faydaların ve doğacak zararların karşılaştırılması zorunludur. Böyle bir
karşılaştırmanın gereği ve sonucu aşikardır. (CAMİ
KEBİR)
Sf 38
Salacak’ta Çürüksulu ya da Birgi Yalısı
Michelangelo’nun Roma’daki eski
yapıların rölövelerini çıkararak….Mimar Sinan’ın ise Fatımi ve Memluk
eserlerini inceleyerek…Tarihi anlamaki tarihi bilmekten ibaret olamaz. Tarihi
anlamak, tarih içindeki çeşitli yönelişlerin yapısını ve farklarını anlamayı ve
bunların mahiyetini belirtmeyi gerektirir.
Sf 61
Sanat eserini yücelten husus, onun
bu şartlar altında tekabül ettiği seziş ve kavrayışın derinliğiyle; bunlara
tekabül eden yöneliş ve iradeyi yansıtmadaki mükemmelliğidir.
Restorasyona önem kazandıran
husus, en genel çizgileriyle geçmişten günümüze değin, esere eklenmiş veya
eseri değiştirmiş müdahalelerdir. Açık kompozisyon özelliğine sahip, yani
üzerine ilaveler ve ekler alabilecek şekilde tasarlanmış eserlerin bu ilavelerle
uğradığı değişimin olumlu ya da olumsuz olduğunu belirlemek restorasyonu
yöneten iradeye bağlıdır.
Tarihi sürekliliği olan
kültürlerde, birbirine eklenerek oluşan bütünlükler, parçaların tek başlarına
erişemeyecekleri bir tarih boyutuna sahip olduklarından ve tarihi sürecin yeni
unsurlarla devam ettirilmesi için çeşitli çözümler içermeleriyle çok özel bir
önem taşırlar.
…-mimari eserin-varlığını
sürdürebilmesi insanlığa çeşitli veçhelerle hizmet verebilmesine bağlıdır.
Özellikle evlerin, insanın değişen ihtiyaçlarına ve yenilenen konfor
taleplerine cevap verebilmesi gerekmektedir. Teknik ve fonksiyonel alana ait bu
basit meselelerin yanında evin tasarlandığı çağın sanat iradesi karşısında,
restorasyonun yapıldığı zamanın yönelişleri ve amaçları arasındaki ilişkinin nasıl
düzenleneceği sorunu, restorasyonun en önemli meselesini oluşturur.
Sf 62
…bugünün insan (mimarı) olarak eseri nasıl gördüğümüz ve ona
yapacağımız müdahaleler ile tarihi yapısından hareket ederek nasıl yeni bir hüviyet
kazandıracağımız bilinerek ve yönlendirici asli bir sanat (mimarı) görüşünden hareketle başarıya ulaşabilir.
…Necati Çelik?
Sf 63
Çukurçeşme Hanı Restorasyon Projesi Vesilesiyle
Evvelce yapılmış olanları doğru
bir şekilde değerlendirmek, geçmişten kalanlarla iyi ve ahenkli bağlar kuracak
yeni şeyler yapmak, günümüzün ve geleceğin ihtiyaç ve davranışlarına uygun bir
ilaveyi mevcut olana ekleyerek eskiden kalanı günümüzde yaşatarak canlandırmak
bir bakıma restorasyonu ahenkli bir dünya yaratmak için takip etmek kaçınılmaz
yol olmaktadır.
... bir asırdır Türk
şehirlerinin çirkinleşmesine yol açan, çevre düzenini hiçe sayan, kendi başına
var olmak iddiasında ki, kendi çıkarı peşinde koşan bu yıkıcı davranışların
yetersizliğine karşı, önemli bir tutum ortaya koymak...
Sf
68
Bütün insanlık için değerli olabilecek
bir geleceğin araştırılması her düşünürün görevidir. Geleceğe hazırlayacak bir
mimari için, form ve yapı malzemesinin seçimi nasıl olmalıdır? Mekanların
düzenlenmesi ve çevre ile insan arasındaki münasebet de ulaşılmak istenen gaye
ne olabilir?
Eski ve yeni konfor talebindeki farklar...
Yeni ilavelerin, yapıların yalnızca yeni kullanış düzenine intibak ettirilmesi
için değil, aynı zamanda çevreyle bağlantılarının düzenlenmesinde de yararlı
olabileceği aşikardır.
Sf 69
Bu projenin, sanat eserlerini tahripten kurtaracak
yüksek bir kültür ve yaşama düzeninin nasıl oluşturulabilecek...
... değişik denemelerin Toplamı olarak yeni ve düzenli
bir dünyanın gelişeceğine inanıyoruz.
Sf 70
Adalarda mimari çevrenin tarihi ve geleceği
Mimarinin
sorunlarını incelemeyi amaçlayan herhangi bir çalışmanın:
a.Konunun
mahiyetini ait bir bilgi temelli oturtulması,
b.
Tarihi süreç içinde ele alınması,
c.
İncelemenin tarihi boyunca yanında gelecek sonunu ışık tutması gereklidir.
Sf
71
...Ülkemizde
olduğu kadar dünyada da mimarlık tarihinin en mimari eserlerinin, anlaşılma ve
değerlendirme metotlarına hakim olan sınırlılık ve tekyönlülükten yönelikten
doğan zorlukları aşmanın zaruretine inandığımı ifade etmek isterim.
Mimari Nedir?
...Belli
bir tarih anlayışının yansıtmanın yanı sıra, gelecek sorununda ayrılmaz bir
parçası olur; geleceği çeşitli veçheleriyle belirlediği için de onun hakkındaki
bilinci ve sorumluluğu yansıtır.
Vücuda
getirilen mimarinin özellikleriyle çevre özellikleri, bu unsurların önem, uyum
ve zıtlık gibi ilişkileri, mimarinin çevresi ile olan ilişkilerini
belirler.
Sf 72
Mimari
hakkında yapılacak her türlü tahlil veya açıklamanın, üzerine oturtulacağı bir
varlık bilincine ihtiyaç vardır.
Yapının
amacı, bir ihtiyacı karşılamak, bunu yaparken de insan hayatını
güzelleştirmektir.
Sf 73
Adalar’ın Özgün Mimarisi
Neo-gotik
tarz,… Ortaçağ Hıristiyan kültürünün, bütün dünyevi varlığı günah sayan inanç
sistemiyle insanı dünyayı güzelleştirmekle görevli “Ekmel-i Mahlülat”,
yaratılmışların en kamili, mükemmeli ve dünyadaki halifesi sayan İslam Dini’nin
bu zıt İnançlarını bir araya getirmek;…Osmanlı-İslam toplumuna
Ortaçağ-Hıristiyan değerlerine göre bir çevre hazırlaması çabası, ancak 19.
Asır Osmanlı politik-kültürel yaklaşımlarının yapısal aykırılığıyla
açıklanabilir.
Sf 79
…neo-klasisizm,
ahşap yapı teknikleriyle hiçbir denemeye girmez…
Sf 80
Tarihi
yapıyı hor gören, onun değerli cephelerini anlama ve hissetme yeteneğinden
mahrum olan yabancı kültürlerden aktarılmış şematik ve ilkel şehir
geometrisi...
...
Mimariyi seviyesizleştiren temel bir yanılgının da bizzat mimarlık için ve uygulama
felsefesinden kaynaklandığını belirtmek gerekir.
Sf 82-83
...Kültürel
değer sistemlerinin, dini tasavvufi kaynakların ortaya çıkarılması ve bunların
mimari ile bağlarının aydınlatılması, Türkiye’de mimariye verilecek yeni yönünü
belirleyecektir.
Sf 86
İstanbul İmar Hareketleri Tetkik Komisyonu Raporu
Üzülerek
söylemek lazım gelir ki eksiği hallerde Türkiye’deki imar planlarının
hazırlanmasında, bu dahi gerektiği gibi yapılamamıştır. Bütün çalışmalarımıza
hakim olan amatör zihniyetle, nazım planının hazırlanması için gerekli umumi
istatiksel bilgiler, topografik şartlar, tarihi sosyal ve ekonomik gelişme
şartlarını yönlendiren ilimler, nüfus hareketleri, jeolojik imkanlar ve bunun
gibi şehrin kendi bünyesinin incelenmesinden ortaya çıkacak bilgiler, gerektiği
gibi etüt konusu olmamış; bu nedenle de Nazım planları, yetersiz bilgilerle ve
Bir takım subjektif görüşlerin yönlendirmesi ile hazırlanmıştır. Bu bakımdan
İstanbul’da olduğu kadar yurdun diğer şehirlerinde de, belediyelerin elinde,
günün gerekçeleri ile alakası kalmamış bir takım sözlü imar planları vardır. Bu
durum gerek İstanbul, gerekse başka şeylerimiz için geçerlidir.
Sf 91
...Prof.
Högg ve Prof. Piccinato...
Sf 95
İstanbul’un Tarihi Karakterine Tecavüz
İstanbul,
topografyası ile olduğu kadar, bu topoğrafya üzerine işlenmiş iskeletiyle de,
bugüne kadar kısmen intikal edebilmiş bir yaşam kültürünün ifadesidir.
Sf 96
Simkeşhane...
...
Düşüncesiz, plansız ve adeta yaya düşmanı gibi açılan yol ve meydanlar olmuştur.
Vatan ve millet caddeleri, şehrin en karakteristik yerinde, her çeşit ölçüyü
bozan birer yaya olarak kalacaktır.
Sf 97
…Sirkeci,
Galata ve Haydarpaşa…
Sf 98
...Heybeliada...Askeri
okul tesislerini yapmak, Beylerbeyi Sarayı...
Sf 100
.. su
trafiği ne bağlı özellikler...
Vatan,
Millet ve Ordu..
..Beyazıt..
Şimşekhane’de
Hasan paşa hanı gibi eserleri yerle bir etmiş..
Sirkeci-Florya
sahil yolunun...
Sf 101
Tarabya
oteli
Süleymaniye
su kemerleri...
Manifaturacılar
Çarşısı...
Beyazıt,
Aksaray, Saraçhane, Üsküdar ve Karaköy...
Sf 102
...Her
arsa sahibinin baskı ve arzusu...
Sf 104
Mesken
davasının tamamen ihmal edilmesinin yanı sıra..
Mesken
davası...
Sf 105
- İdare ve
ihtisas adamlarının bilgi ve sorumluluk hissi bakımından sık rastlanan
zaafları ile gerek bunların gerekse diğer düşünürlerin şayan-ı hayret
ilgisizliği,
- Dünyanın
hiçbir yerinde rastlanmasına imkan bulunmayan gizlilik ve murakabesizlik,
- Cemiyetin
kültür ve ahlak gayelerinin seçkin düşünürler tarafından geliştirilmemesi,
düşünür ve sanatkârlara temel gayeler bakımından gerekli murakabe ve yol
gösterme imkanlarının sağlanmaması,
Sf 107
Metot ve organizasyon hakkında temenniler
Geçmişten
bugüne varlığını sürdüren bir kültürün ifadesi olarak şehir, kendi gelişmesini şartlandırır.
İstanbul’da kültürel faktörlerin ekonomik faktörler kadar, hatta onlardan daha
önemli olduğunu kabul etmek, bir çok problemin çözümünü kolaylaştıracaktır.
Sf 109
İstanbul’un Geleceği
1.Asrın ikinci yarısında Nuruosmaniye Cami’nin kaba,
haşin Barok mimarisi ile başlayarak... İstanbul’un yüksek kültür değerleri,
mimarisi ve şehir özellikleri her aşamada daha fazla hızlanarak tahribata
uğradı.
...Padişah
III. Selim... Selimiye Kışlasını inşa ettirdi...Abdülaziz memleket için büyük
bir gelişme olarak düşündüğü demiryolunun Sirkeci’ye gitmek için Topkapı
Sarayının müstesna güzellikteki incili ve pembe köşklerini feda ederek
Sepetçiler kasrı ile cebeciler Kasrı’nı Topkapı Sarayı bütününden koparan
demiryolunun inşa ettirdi.
Sf 113
Harbiye
nezareti ve giriş aks kapıları, dört asır şehrin kültür merkezi olan Beyazıt
Meydanı’na yön veren Beyazıt camii ve külliyesinın kıble istikametine 45 derece
aykırı yönde bir mimari aks oluşturarak 1860’lı yıllara kadar varlığını
sürdüren geleneksel meydan düzeni yok edildi...870.000’e, 1912’de Balkan
muhacirlerinin gelmesiyle 1.100.000’e çıktı.
Sf 114
a) Büyük
ölçü tutkusu, demir yolu, geniş caddeler, büyük yapılar gibi insana
önemsizleştiren unsurlara sahip olma hırsı,
b)
Müelliflerini gururlandıran ve vücuda getirdiklerini putlaştıran yanılgı,
...
İnsanın bu dünyasının hüsnü muhafaza edilmesi ile mükellef olduğunun yeniden
idrak edilmeye başlandığı, dünyanın güzelleştirilmesi mükellefiyetini hiçbir
mesleğin tek başına başaramayacağının idrakine ulaşarak geçmiş nesillerin
vücuda getirdiği güzellikleri saygı ve sevgiyle korumanın zaruretinin
anlaşıldığı bugün…
Sf 115
...İslam
âlemine ve toplumumuza karşı görevimiz İstanbul’u tekrar eskisi gibi bir kültür
ve medeniyet merkezi getirmek olmalıdır.
…
yapılacak ilk iş, mevcut tarihi mimarlık mirasının ve tarihi şehir alanlarının
korunmasıdır. Tarihi mimarlık mirasının korunması için bu eserlerin restore
edilmesi ve kullanılır hale getirilmesi gereklidir.
Sf 116
Bir
kültürü kurmak ancak o kültürü devam ettirmekle mümkündür.
İstanbul...uyum...
mimari özellikleri belirlenmeli.
Sf 117
...Trafik
düzeninde kısa sürede etkili iyileşme…
… Trafik
mühendisliği teknikleri?
…
Gelişmeyi kolaylaştıracak en önemli tedbir, sanayinin İstanbul’u terk etmesi temayülüdür.
Sf 119
Yarının İstanbul’u
Çünkü
insan hayatını, varlığını in karmaşık meselelerinin, en büyük çelişkilerinin
yoğun bir şekilde çıktığı yerde, bunların ahenginin kabul edilebilir,
saygıdeğer amaçları yönelik olarak bir araya getirilmesini mümkün kılan
erdemdir, şehir kurmak.
Sf 120
İnsanın
umumi düşüncesi bilgidir, dolayısıyla kültürdür. Bunlar davranış biçimiyle
gelişir, tercih ettiğiniz davranış biçimi düşünce üretimi kapasitenizi
artırır....1960 larda İstanbul büyük bir düşünce merkezi olsaydı… İktisadi
hayatın İstanbul’da odaklaşmasında etkili olabilirdi... Bu da, Ortaya konan
artı değeri çok daha düşük olan sanayi üretiminin İstanbul’a gelmesini
engeller.... Yüksek kültürün oluşmasına imkan veren yaşam düzeyini geliştirmek
lazım diye düşünürüm.
Sf 121
…
Politikacılar arazi yağma edip, plan değiştirip servet dağılımını düzenlemek
isteyen güç odaklarına hizmet ederek oy alıp iktidarda kalmak alternatifini
seçeceklerdir. “ Bir toplumun helak olması için kötü yöneticiler, kötü âlimler
kâfidir”
… Türk
düşünürleri gerçekten amaçlarını açıkça ve doğru tarif ederek topluma önderlik
edememişlerdir.
Sf 122
İstanbul’da
ondört saatini uyanık geçirdikleri bir günün %15 ini, yani günde iki saatini
çalmak demektir.
… Genede
maçlarında tamamen mutabık olduğu İlhan Tekeli...Eğer yüksek sesle konuşmazsak,
konuşmalarımız bu çerçeve içinde kalırsa, bu memlekete karşı ödevimizi yapmamış
oluruz.
Sf 123
… Yalnız
Marmara bölgesinde değil, Türkiye’de bir şehirleşme ve konut üretim
stratejisinin tesis edilmesine ihtiyaç vardır.
Konfüçyus
...
Sf 124
Doğrusu
Türk aydınının Türk halkına yönelik ümitsiz bakışını terketmesi lazım.
Sf 125
İsveç
Krallığı, 1890-1901’lerde Stockholm yakınlarında gecekondu inşa eden 10.000
kişinin evlerini yıkmış, çıkan isyanla çarpışmış ve 1928’de İsveç konutun
üretilme sürecini ve bunun disiplinini kurmuştur.
İstanbul’u
kurtarmak istiyorsak ağır vergiler konmalı…
Sf 126
Biri
tekkeler, diğeri mahalle teşkilatları.
Sf 128
…
Herkesin kaligrafi (hat sanatı) idi. Üçüncü örnek, müzikti. Müziği herkes
yapıyordu. İnsanlar müziğin seyredicisi değil yapıcısı, katılımcısıydılar.
Diğer bir örnek de şiirdi.
Sf 129
İnsanları
bütün bu oyunların seyircisi haline getiren, yani aktif yaşayan kişiyi yapımcı
yerine seyirci haline dönüştüre yoz…çevre kültürünü ve çevreye katılım
potansiyelini yok ettik.
Sf 130
İSTANBULU’U PLANLAMAK
Ülke Ölçeğinde İstanbul’u Planlamak
…”bütün”ün
öneminden habersiz ve “büyük”lüğe, Batı Avrupa’daki yanılgıyı takip eden teknik
aletlerin kurtarıcı gücüne inanarak çözüme ulaşacağı…
Harbiye
Nezareti Binası ve Büyük Reşit Paşa Türbesi’nin Beyazıt Camii’nin Kabe
istikametine 45 derece ters olarak inşa edilişinin Tanzimat öncesi ASLİ Osmanlı
İdeolojisinin tamamen reddedilmesinin bir sembolü olarak seçilip
gerçekleştirildiği..Beyazıt Camii’ni medreseden, külliyenin bu önemli unsurundan
ayırarak önce iki taraflı ağaç dizileri, daha sonra dükkanlar ile çevrilen ve
esas tasarımında Beyazıt’tan güneye doğru meyilli topografyayı hiçe sayarak
denize kadar devam ettirilmesi öngörülen…ağaçları eş mesafelerde dikmeleri…
Sf 138
Bütün
dünyada “şehir planı” adını taşıyan planların özellikle Cumhuriyet
Türkiyesi’nde “imar planı”…
Martin Wagner (1) …toprak hukuku meseleleri, konut sorunu ve İstanbul
limanı sorunu…Wagner’in İstanbul Belediye Planlama Arşivi Kütüphanesi’nde
1960’lı yıllarda mevcut bulunan takriben 15 raporu arasında, inşaat yapma ve
ruhsat verme hakları açısından Batı Avrupa hukukunda gelişen temayüller
hakkında raporu hala özel bir önem taşır. (doktora tezi)
Sf 139
Prost Planları
…İstanbul’daki çalışma döneminin ilk yıllarında gerçekleştirilmiştir. Paris
örneğini yani düz ve geniş caddelerin iki tarafında sokağı ve karşı
apartmanları seyreden sağlıksız, manzarasız, ışıksız, bahçesiz 5-6 katlı
apartman dizileri…
Sf 140
…denizden 40m yükseklikten itibaren 12m=4 kattan yüksek yapı inşa
edilmemesini öngörüyordu.
…Taksim Gezisi..Park…derin vadiler ile birbirinden ayrılan yamaçlara
yaslanmış yerleşmeler ananesinin devam etmesi için bir örnek teşkil etmektedir.
Maçka
Parkı mı? Gezi Parkı mı?
Sf 141
…H. Prost’un
İstanbul meselelerine yaklaşım tarzının her şeye rağmen 19. Asır sonu Batı
Avrupa şehir inşa yaklaşımından pek ileri gitmediği aşikardır.
Sf 142
…halkın yapı
faaliyeti açısından teferruatçı, kısıtlayıcı bir planlama olması,..
Prof. Kessler’in (3)… Prost’un planlama anlayışının yetersizliği…
Sf 143
Prost Sonrası
…Adnan Menderes’in
1975…S.H.Eldem ile Emin Onat…
Sf 145
S.H.Eldem’in Beyazıt
Meydanı için 1956 sonunda çizdiği proje, bütün yol ve şehir mekan ölçülerinin
seviyeleri değiştirilip uygulanınca, ortaya çirkinliklerden ibaret bir otoyol
kavşağı çıktı.
Sf 146
Mimar Prof. Hans Högg (4) Mimar Prof. Luigi Piccinato (5)
Şehrin kuzeye doğru
gelişmesinin mahzurlarını çok iyi fark eden Prof. Piccinato … şehrin doğu-batı
istikametinde çizgisel bir düzen içinde geliştirilmesini öngörüyor idi.
Sf 147
…Lloyd Rodwin…
Sf 148
Prof.Wilhelm Moltke (6)
Sf 153
…1974’de günde kişi
başına hareketlilik sayısı 1 idi. 1995’de 1,6 olması öngörülmüştü.
Sonuç
Merkezi ve mahalli
organların teknik yetersizliği, mahalli ve merkezi politik karar mercilerinin
bilgiden yararlanma iradesinden ve yeteneğinden yoksun olması.
Sf 159
Boğaz Köprüsü: Boğaz Geçişleri Sorununu Çözümleme Metodolojisi
…proje için alternatif
sayısı “N” çevrenin geleceği için alternatif sayısı “m” olarak incelenirse,
alternatifler toplamı NxM olur.
Sf 162
…1995 arazi kullanış/düzeni….Atilla Alpöge…
Sf 165
ALTERNATİFLERİN
ÜRETİLMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ NDE KULLANILAN YÖNTEMLER
40
senelik Türk şehirleşme deneyi, her toprağın şehir haline dönüşmesinden ve
şehir toprağının kullanılış yoğunluğundan doğan
kıymet artış farkının kamuya aktarılmadığı takdirde…bu kıymet artışını
kendilerine aktaran kesimlerin yarattığı irrasyonel harcama biçimlerinin
ekonomide üzerindeki…
Sf 185
MALİ SORUNLAR VE ARSA POLİTİKASI
Belediye
gelirleri sorununun çözümlenmesi bütün ülkelerde iki ana tercihe dayanmaktadır;
a)
Hizmet ve yatırımlardan yararlananların bu yararlanma paylarını Belediyelere
ödemeleri.
b)
Şehirleşmeden doğan, kamu yatırım ve hizmetlerinin yarattığı ve nüfus artışı
sebebiyle oluşan arsa değer artışlarının tümünün Belediyelere aktarılması
şekline özetlenebilir.
Hizmet ve yatırımlardan yararlananların bu yararlanma
payının karşılığını ödememeleri (ve şehir arsalarında değer artışlarının
çalışma ve üretim karşılığı olmadan şahıslara mal edilip tüketime yönelmesi)
şehir hayatın olduğu kadar ülke hayatında kökünden sarsan ekonomik, sosyal,
kültürel ve ahlaki sorunların kaynağını teşkil etmektedir.
Sf 217
Bugün, arazi değer artışlarının kanıyor kırılması için
vergilendirme yolu kullanılmaktadır. Bu yaklaşımın geçersizliği dünyada niye
kesinleşmiştir. Vergilendirme yolu karmaşık taktir, tahsil ve dönüşme sorunları
yanında şehir planlaması ve yapılaşma süreçleri içinde etki ve baskı
gruplarının yozlaştırıcı tavırlarını yeni alanlarda da ortaya çıkarmaktadır....
Yerel idarelere bağlı “Arazi Bankası”,”Şehirsel Yatırım ve Gelişme
Kurumu”...”Avustralya Belediyeler Arazi ve Gayrimenkul Bankası” yaklaşımı,
başarı için en iyi örneklerden biridir.
Sf 218
Şehirlerde Merkez-ticaret alanları arsa değeri, şehir
genel arsa değeri toplamının takriben %80 ila 90’ını oluşturur. Bu durumda
konuta tahsis edilecek arsaların (yoğunlaşmalara imkan vermemek kaydıyla bir aile
için bir ev inşasına müsaade edilerek) ev sahiplerine verilmesine mukabil
ticaret ve merkez alanlarında arsanın içinde tutulması…
Sf 220
Mevcut ve daha uzun süre hizmet edebilecek yapıların
yıkılarak yerlerine daha çok katlı yapılar veya daha çok sayıda konut birimi
inşa yolu en vahim bir israf yoludur.
Sf 221
…Arsa-Altyapı
Konut-İşyeri bütünlüğünü de kurarak…
Sf 222
…Belediyenin
kuracağı bir yeni şehir şirketi eliyle planlanması, altyapısı yapılarak
pazarlanması ve konut üretiminin konut kooperatifleri ? eliyle
yürütülmesini öngörülmelidir.
Esnaf ve
Sanatkarlar, Ticaret ve Sanayi Odaları, konut kredisi veren kurumların
imkanlarının birleştirilmesi ve arazi sahiplerine gelişmeden pay verme yaklaşımıyla ve
arazinin kamulaştırılması…
Sf 223
Mimari
Kültür Mirasımızın korunması insanlığın, toplumumuzun ve gelecek nesillerin
varlık idealini, varlık biçimini, varoluş nedenlerini şekillendirecek ve
şahsiyetini oluşturacak en temel unsurdur.
Sf 243
İnsan ve Çevresi
İnsanın
içinde yaşadığı çevre, şehir, ev insanının her an dünya ile varlığı arasındaki
ilişkiyi yönlendiriri, düzenler.
Şehir
olgusunun en önemli alanı, böylece kültürel varlık, tarih ve gelecek bilinci
ile oluşan mimari çevredir.
Tarihi
mimarlık mirasının korunmasının ve yeni çevrenin tarih ve gelecek bilinçleriyle
şekillenmesinin bütün çevre düzenleme çabalarının temelini oluşturması gerekli
ve zaruridir.
Sf 252
Bu
mimarlık mirasının geleceği belirleyecek temel etken olarak değerlendirilmesi
gereklidir.
…vücuda
getirmesini isteyeceğimiz “mimari”nin en büyük bölümünü oluşturacak konutlar,
en yüksek düzeyde sezişin, bilginin, duyarlılığının ürünü olan ve evrensel
inanç ve değer sistemlerinin yansımasıyla oluşan davranış ve mimarlık
standartlarının, bunların oluşmasına imkan veren tekniklerin, teknik
standartların saf, duyarlı, mütevazi, “zanaatkar mimarlar” tarafından yerel
şartlara ve kullanıcının düzenlenmiş ihtiyaçlarına göre bir araya
getirilmesiyle oluşacaktır….Çok maksatlı mekan kullanışları ile inşa edilecek,
asgariye indirilirken diğer taraftan da zamanla değişecek kullanıcı isteklerini
karşılayacak elastikiyet sistemlerini de içermesi gerekecektir. Toplumsal
fonksiyonlar ifade eden yapıların mimarisinin de her biri bir heveskarlığın
ürünü, birbirinden kopuk, yüzeysel, sözde yaratıcılık adına gayriciddilikler
yığını olmak yerine, ortak araştırmaların ve yüksek düzeyde bilgi, seziş ve
yeteneğin ürünü olması gereklidir.
Sf 253
…devletin
mimarlık hizmetlerinin yapılabilmesini sağlamak üzere gerekli düzeni kurması da
görevidir.
Mimarlık
mesleğinin bugün ki teşkilatsızlıktan kurtarılması bu amaçlara ulaşmak için ilk
şart olacaktır.
Sf 254
Bugünkü
merkezileştirme temayülleri yerine çok merkezli bir metropol yapısının vücuda
getirilmesi İstanbul’un geleceğinin teminatı olacaktır.
Sf 255
Çok
merkezli bir “şehirler galaksi”si oluşturan metropolde, iskan alanlarının çok
katlı apartmanlar yerine avlulu-bahçeli evlerden oluşması halinde rekreasyon
maksatlı hareketliliğin azalacağı ve bunun sebep olduğu harcamalardan da
tasarruf edileceği aşikardır.
…küçük
derelerin sahip olduğu gezinti imkanlarının terk edilmesi…
Sf 256
…daha
hızlı, daha küçük, ve daha sık hizmet yapabilecek deniz taşıma sistemlerinin
tesis edilmememsi ilk nazarda görülen eksiklerdir.
…Atatürk havaalanının
bulunduğu mevkiin tam bir yer seçimi yanılgısı olduğu ve bu arsa/tesis değeri
aykırılığı gittikçe belirginleşeceği için….
Sf 257
…mevcut ancak
kullanılmayan, değerlendirilmeyen imkanları, insanın seziş, bilgi, disiplin ve
geliştirici iradesiyle yönlendirildiği takdirde şehrin meselelerini çözmeye
yetecek niteliktedir.
..çözüme
ulaştıracak yolun ilk adımı, bu yolu aşmak için NİYET etmiş olmak ve buna KARAR
vermektir. …Bu bakımdan, mimarlık camiasının da…sağlıklı gelişmesini ve
seviyeli mimarisini vücuda getirecek esasları ve meslek şuurunu en kısa zamanda
geliştirmesi gereklidir.
Sf 260
Modern
kültürün ana istikametleri ile hiçbir akrabalığı olmayan bu şehir parçasının
restorasyonu için sarf edilen (cek) gayret, milli şuurun ve tarih şuurun, tarihe ve milli
kıymetlere bağlılığın modern insanlık için hayran olunacak bir örneği…
Restore
edilen şehrin tarihi mahalleleri, yeni maksatlar için, mesela müze olarak ve
profesörlere, akademisyenlere, büyük devlet misafirlerine misafirhane veya
ikametgah olarak tahsis edilecek şekilde tanzim edilmiş bulunuyor.
Sf 262
…iskan
ünitelerinin büyük ölçüleri ve tekerrür eden elemanları ile tahammül edilmez
bir yeknesaklığa yol açmış bulunuyor.
Sf 263
…tarihi
şehrin bir kültür mıntıkası, bir tarihi park, bir müze olarak kullanılması
zarureti ortaya çıktı. Ayrıca Boğaziçi’ni bir iskan sahası, Haliç’i, Kağıthane’yi
sanayi mıntıkası olarak kullanmak isteyenlerin derin hatası da bir kere daha
belirdi.
…Amsterdam
şehir planı tatbikatının bir mahalle inşaatı olarak geliştiği…
Sf 265
…ilk
safhada güzelleştirme, müteakip safhada büyüme, üçüncü ve son safhada da
organizasyon zihniyet…
Şehir
planlamasının bir yol şebekesi vücuda getirmekten çok başka bir şey
olduğunun…yeni planlarının doğru ve metot dahilinde hazırlanması temenni
edilebilir.
Sf 266
Şehir
planlamasının çalışma ve mesken arasındaki münasebetin tanzimi olarak görülmesi
neticesinde, planlamaya iktisadi bir temel aranması zarureti…şehir
planlamasının, iktisadi temelin de ötesine giden bir hayat telakkisi ve dünya
görüşüne istinat ettirilmesi gerektiğini ifade etmek erken ve lüzumsuz
olamayacaktır.
Mikyas?
Sf 267
Şehir
meselelerinin ele alınması değil de, şehirde bazı yollar çizmeyi şehircilik
sayan, bölge problemlerinin şehir planlarından ayrıca çözülebileceğini düşünen…
Güneyden
gelenlerin şehrin güneyinde yerleşmeleri ile vücut bulan gelişme…
Sf 269
Bu yazı,
bu neticeye ulaşmaya yardım ederse, vazifesini yapmış sayılabilir.
Sf 270
…en az
bölge ölçeğinde “yeni şehirler stratejisi”nin uygulamaya konulması
gerekmektedir.
Sf 271
Tarihi
mimarlık mirasının korunması için bu eserlerin restore edilip kullanılır hale
getirilmesi gereklidir.
Sf 272
Üsküdar-Yenikapı
arasında yapılacak bir tüp tünel ile şehrin doğu yakasından gelecek nüfusun,
Taksim-Yenikapı metrosu ile de kuzey ve doğu nüfusunun İstanbul yarımadasına
taşınması halinde Süleymaniye, Ayasofya ve Fatih camilerinin yanında
gökdelenlerin inşasını hiç kimsenin engelleyemeyeceği aşikardır.
…etkileri
hesaplanmadan yine yanlış ulaşım kararları almak suretiyle İstanbul’un geriye
kalan tüm değerlerini yok etmekteyiz.
Sf 274
Beyazıt
Meydanı ile ilgili önerimiz, bir “cennet”in adım adım yok oluşunun dramatik
hatıraları üzerinde gelişmiş “hayal”den hareket ederek oluşturulmuştur.
Sf 285
Caminin
uzantısı, parçası hemen yanına yerleşmiş olan imaret, mimarisindeki güç ifadesi
ile sosyal dayanışma ruhunu yansıtmaktadır….Külliye, hamamın monümental
kubbeleri ile;cami iki minare ile belirginleşen iri, merkezi kubbesiyle
işaretlenmiştir….Avlunun batı ucunda kütüphane odası bulunur,avluyu çevreleyen
direklik etrafında medrese odaları yer alır.
XVI.
asır çözümü, insanın kendini fark etmesi için, medreseyi bilimin, imareti
sosyal dayanışmanın ve şehrin kültür hayatının nirengi noktaları olarak kabul
edilmiştir.
Sf 287
Batı
dünyasının seyredilen sanat eseri kavramı yerine, Doğu kültürüne özgü, yaşanan
sanat kavramını en yüksek düzeyde hayata geçirmiş bu “yer”in, 19.asrın ikinci
yarısında harap olmaya terk edilmiş eski saray yapılarının yıkılarak, yerlerine
yeni Harbiye Nezareti binasının Batı üslubunda inşa edilmesiyle yok edilmesi
süreci başladı.
Merkez
kapı binası ve yan köşkler, cami son cemaat yerinin yüksekliğini kat kat aşarak
ve kıble yönü ile tam bir zıtlaşma içinde, camiyi adeta yok sayarak Meydan’a
hakim oldu.
…Büyük
PaşaTürbesi’nin …Kıble aksına olabilecek son sınıra kadar ters yönlendirilmiş
bu yapı da, sözünü ettiğimiz yol aksına dönük olarak tasarlanan Harbiye Nezareti
kapı binaları gibi, modern Türk şehir çevresi ve kültürel yapısının iç
tezadının belirgin örneklerinden birini oluşturmuştur.
Mimar
Kemaleddin Bey… Oval havuz ile… oluşturulmuş seviye farklılıklarından doğan
sorunları telifçi bir yaklaşımla kısmen gözlemeyi amaçlamış idi.
Prost…
1957
yılında yapılan meydan düzenlemesi…planına uygun olarak, yalnızca motorlu taşıt
yol sistemi birincil amaç kabul edilerek gerçekleştirildi. 1926 oval havuz….(Mimar
Kemaleddin Bey)
Sf 288-289
…1957’de
cami ile üniversitenin, yani bilimle mukaddes bilincin bağları yok sayılarak
oluşturulan kıymetler zıtlığını, üniversiteyle cami kompleksi arasındaki
bağları tesis ederek, insanın zaman-zemin sınırsızlığının yanında kendi
ürünlerinin sınırlılığının bilincine varabileceği büyük bir yaya alanını, 19.
Asrın ikinci yarısından önce olduğu gibi tekrar kurarak bertaraf etmeyi
öngördük.
Sf 290
…tarih
içinde ortaya çıkmış kuvvet tezahürü bir yanılgıyı tekrar kuvvet kullanarak yok
etmek, savaşlar zinciri yaratan yeni bir yanılgı olacaktı.
“Bu
çelişkiden önce ne vardı? Sorusunu sormak…
Sf 291
Zemin
döşemesinin, camiyi belirleyecek, ortaya çıkaracak, ağaçlar ve çiçekler ile
uyuşacak bir rengi ve dokusu olmalıydı.
Sf 292
Eski
İstanbul’un tek ve iki katlı, bahçeli, avlulu evleri, insanların yeryüzündeki
özle cennetleriydi.
Sf 293
Kalbini
gururdan, kendini nefsani isteklerden temizlemiş, mütevazı, gelecek endişesi
içinde hüzünle yüklü ve Allah’ın Rahman ve Rahim oluşunun getirdiği emniyetin
neşesi ile meşbu bulunan insanın tavrına uygun bir çerçeve içinde yaşama
imkanını verecek mimari nasıl olabilirdi?
Sf 294
Beyzıt
Meydanı’nın, cami ve medrese ile tayin edilmiş kullanış şekli, üniversite,
Kapalıçarşı ve Teodosius Takı ile tamamlanmaktadır.
Sf 297
Böylece
teknik bir konunun, bir sanat meselesinin polemik konusu olmasını önlemeyi
düşündük. Ancak bütün vatandaşlara ve şehirliye, yapılan işin gayesini ve ne
olduğunu anlatmayı önemli bir görev sayarak…
Sf 302
Bütün
gecekondu, iskan, kaçak kat, mevzii imar planı anarşisinden mesul olan, bir
cadde üzerinde aynı seviyede ve hizada iki bina inşa ettiremeyen, her şahsi
talep ve baskı karşısında kamu zararına her türlü tavizi veren, ifa ettikleri
görev ve meslek zaruretlerini hiçe sayan kimselerin zihniyet ve tahakkümlerini
yıkmak gerektiğine inanıyoruz.
Sf 304
…bu
ilginin memleketin imarına karşı gerek meslek adamlarının ve gerek
münevverlerin pasif tutumuna son vermek yolunda önemli olacağı düşüncesi de en
ümitvar tasavvurların kaynağıdır….Elde edilen sonuç bizi hangi ölçüde tatmin
etmiş olursa olsun memleket meselelerini müştereken ve açıkça ele almamızın bir
başlangıcı olması dolayısıyla da bu tartışmaların önemi açıktır.
Sf 313
PROĞRAM
İÇİN!!!
Bu
tartışmaların, ayrıca içinde yaşadığımız çevrenin, şehirlerin, vatanın şekillenmesinde
takip edilecek metodun ve gayelerin ortaya çıkmasına yardım ederek pek büyük
bir öneme sahip olacağı da şüphesizdir.
Sf 314
Tarifsiz
ilave, bence, tarihi, müze olmaktan kurtarıp hayata geçirmektir.
Sf 336
Türkiye
gibi aslında teknik politikaların olmadığı yerde, bizim yaklaşımımız teknik
politikalara dayalı şehirsel gelişme siyasetini tesis etmeye yönelikti.
Sf 341