İSTANBUL'U ANLAMAK- Turgut Cansever , Kitabın altını çizdiğim cümleleri

Hocanın Doktora konusu: “Selçuk ve Osmanlı Mimarisinde Üslüp Gelişmeleri”dir. (Uğur Tanyeli’nin deyimiyle Türkiye’de Sanat Tarihi doktorası  yapmış tek mimarı odur).

Bodrum’daki Ertegün Evi, Ankara’daki Türk Tarih Kurumu binası ve yine Bodrum’daki Demir Evleri ile üç defa Ağa Han Ödülü’nü kazanan Cansever’in tasarım ve uygulamaları arasında Beyazıt Meydanı Yaylaştırma Projesi, M.Nuri Birgi Evi restorasyonu ve Büyükada Anadolu Kulübü Oteli sayılabilir.

Sf 8

(…Arredamento Dekorasyon dergisinin 1991/8 sayısına ve Mimar dergisinin 1938/11 sayısına bakabilirler)

Sf 9

…mimar eseri ile bir bakıma varlık çözümlemesi yapmış olmakta..

…İslam mimarisinin(gerek şehir mimarisinin gerekse sivil mimarinin ve dini mimarinin)bir tevhid prensibi olmadan anlaşılamayacağı şeklindeki vurgusu da son derece büyük önem taşımaktadır:

İslam mimarisindeki tevhit ilkesi; huzur, sükut ve ahenk unsurlarını tek bir yapıda birbirine rapteden bir birleştirme suretiyle tevhidin o eserde yansıtılmasını ifade eder. İslam şehri ya da kasabası, bütün parçaları, bu parçaları aşan bir bütün içinde entegre eden tek yapıdır: Yani bütün hem kavrayış, hem de icra metodu bakımından parçalardan önce gelir ve parçaları anlamlı ve düzenli kılar. Aynı şekilde “daha küçük bir ölçekte, tek bir yapının bütünlüğü parçalara egemen olur”.

Sf 10

Seyyid Hüseyin Nasr, İslam ve Modern İnsanın Çıkmazı

Seyyid Hüseyin Nasr, Modern Dünyada Geleneksel İslam

Sf 10(dipnot)

..”Nasr’ın Eflatunculuğu ile Censever’in Kantçılığı

Mimari ve Hayat

Frank L. Wright, “Mimari hayatın kendisidir der ve ekler: “Hayattan uzak mimari olamaz. Hayatın yorumunun yapılması, mimarinin geçek görevidir;..

Mimarinin “makine” tarafına vurgu yapanlar…

Evi “içinde oturulacak makine” olarak tanımlayan Le Corbusier..

Sf 11

Prof.Dr. Enis Kortan, Le Corbusier Gözüyle Türk Mimarlık ve Şehirciliği, Ankara

Sf 11(dipnot)

Censever’in ne tercihini ruhtan yana yapmış…ne taklide saplandığı, ne de hayatın gereklerini (günümüz gerçeklerini) öne sürerek felsefi temelden yoksun bir mimari geliştirme tuzağına düşmüştür. Mimarinin, onu yapanın aşkın değerlerinin, inançlarının ve kainat telakkilerinin bir yansıması olduğunu söylediği ve bu çözümlemeyeli tasarım ve uygulama alanında başarıyla ortaya koyduğu (örneğin demir evleri) mimarlık çevresinde iyi bilinmektedir.

Modern’i Yakalamak

Onun düşünce dünyası… … Le Corbusier,  Walter Gropius, Frank L. Wright ve Mies Van der Rohe, Mimar Sinan…

Mimari prensiplerine, diğer yandan da…(Konfüçyus, Nietzsche, Gazali, vb.) hikmetlerine dayanmaktadır. Bugüne sağlamca basan devlerin mimari sahasında geliştirip uyguladığı düşünceler ile geçmiş çağların mütefekkirlerinin ufuk açıcı ve hikmetli sözleri Cansever’in, düşünce dünyasını dokuduğu temel malzemeler olmaktadır. Bu yönü ile de Cansever’in düşüncesi ilginç bir sentez durumundadır. Bu sentez, bir bakıma modern’in inkar edilmeden nasıl aşılacağının bir örneğini vermektedir. .. Osmanlı, nasıl Selçuklu mimarisine göre ‘modern’i yakalamış… yeni bir İslam mimarisi de, Kuran, Sünnet ve İslam düşüncesinin temel prensipleriyle çağın Zeitgeıst’ını sorgulamalı…

(zeitgeist?)

Sf 12-13

İslam Mimarlık Mirası İçinde İstanbul

17.asırdan beri kendi öz inanç temelleri ve tarihi tecrübesinin dışında kültürel değerleri ithal etmeye yöneldiğine, kendi kültür mihrakının dışında hazır çözümler aradığına ilişken izler mevcuttur.

…İslam alemi, kendi inanç temellerini ve tarihi tecrübesini anlama ve bunları değerlendirme yeteneğinden yoksun kalmış ve yabancı kaynaklı formüllere sığınarak kendisi  için çözüm aramak durumuna düşmüştür.

Sf 17

İslam ülkelerinin özellikle sömürgeci, işgalci kültürlerle daha yakından temas halinde bulunan şehirli nüfusu, İslam’ın ev, mahalle ve şehir kültürünü reddedip, batı taklidi apartman hayatını tercih ettiği…

…ev, mahalle mimarisini koruma önerileri modernleşme taraftarlarınca alaya alınırken, diğer taraftan da kültürel amaçlarına yönelik yatırım programlarının yönlendirdiği büyük nüfus kitlelerinin etkisi altında öncelikle korunması gereken mesken stoku, mesken mimarisi, mahalleler ve tarihi şeyler yok oldu.

Sf 18

Bugün, teknoloji fetişizmin ürünü olan mesken mimarisi…..İslam mesken mimarlık mirasından arta kalan ne varsa hepsinin korunmasının, ilk ve en önemli hedef haline geldiği anlaşılmış bulunmaktadır.

Sf 19

Teknoloji Fetişizmi

…İslam’ın evrensel gerçeklerinden kaynaklanan üslup bütünlüğü..

Mahalli mimari; mahalli malzeme ve teknolojik imkanlardan mahalli iklim şartları ve kaynaklarından vücut bulur.

Sf 20

Bu süre içerisinde ortaya çıkan yüzeysel taklitçilik, İslam dışı, bütünlüğü gözetmeyen yaklaşımların ürünü olan mimarinin tahribattır.

…teknolojik başarı tutkusunun …mimarinin bütün çevre sorunlarını, komşuluk münasebetlerini hiçe sayan davranışların İslam mimarlık ananesinin ve mimarlık mirasının tahribinde başrolu oynadığının sayısız örneği vardır.

Sf 21

Tevhid ve Bütünlük

Türk-İslam kültür değerlerinin ve bu değerlerin korunması gerekliliğinin teknolojik başarılara kıyasla önemsiz olduğu kanaati hakim olmuştur. Bu inancın temelinde, gayri İslami bir varlık görüşü mevcuttur….Bütünlüğü gözetmeyen analiz ve karar verme biçimleri…

…Gestalt Teorisi..

Bütün tarihi ve uzun vadeli geleceği gözeten çok disiplinli bir planlama…

Sf 22

Koruma ve Planlama

Yapılması gereken en önemli şey, İslam hayatının bir uzantısı olan mimari çevreyi üslup ile devam ettirebilmektir. İslami mimarlık ananesini konut alanında devam ettirmek, başarılması gereken ilk ve en önemli hedefimizdir.

Sf 24

…metropole yerleşecek milyon insandan tek kişinin bile son elli senedir yapılanlara benzer apartmanlara yerleştirilmesine müsaade edilmemeli, yeni konut inşaatı tarihi İslam ananesinin devamı sağlayacak şekilde gerçekleştirilmelidir.

…zamanında yüksek gelir gruplarının iskanı olduğu dönemde bu nüfusa ve kültürel-idari faaliyetlere hizmet eden büyük yapılar … bir ulaşım aksları kavşağı, transit bölgesi haline dönüşünce varlık sebeplerini yitirip kendilerini çeviren mimari-sosyal-kültürel ortamdan mahrum kaldılar.

Sf 25

Sonsuzluğa  Çakılı Bir Yıldız: Boğaziçi

Boğaziçi, yıldı kümesi biçiminde bir şehirleşme modeli idi.

Sf 26

Sadullah Paşa Yalısı….tektonik yerleştirilmiş…

Köprüler Yalısı…Bu yalı, hayatının bir parçasını mimariyi seyretmeye tahsis eden bir neslin ürünüdür…Kubbenin altına düşen havuzun sol tarafa santimetre kayık ulunması odaya giren herkesin sağdan yürümesini gerektirir.

Sf 28

….bu fakir.. asimetriyi fark ettiğimde rahmetli hocam Sedat Hakkı Bey…

ABdülhak Şinasi Hisar’ın koylarda çalınan müziği anlatması, mimari kadar o mimari çevrede meydana getirilen müziğin de özel bir anlam taşıdığını gösteriyor…her ses…sonsuzluğa çakılmış ritmik bir düzenin üzerinde cereyan ediyordu. (mimari-müzik-işitme)

Sedad Hakkı Eldem’in bu saray yapılarının planimetrisinin, Osmanlı ev planimetrisinin devamı olduğunu söylemesi son derece doğrudur.

…doğru? Yapılar alt kattan üst kata, denize yahut bahçeye doğru genişler. Bu bir ehramın tam tersidir. Yani ehramın tersine oturulmuş, atektonik bir düzenlemesidir.

Sf 29

Özellikle güneş altında saçakların gölgesinin oluşturduğu, koyu kırmızı ve koyu yeşilin birleştiği yerlerde çatılar açık pembemsi renkleriyle havada duran, gökte uçan varlıklara benzer. ..(mimari-renk-görme duyusu)…Saçakların tabiat içinde keskin ince üçgenler meydana getirerek uçuşan halleri..

…ev planimetresinin her odanın varlığını gösterecek şekilde düzenlenmiş olması dır. Her odanın dışarıyla ilişkisi pencereler aracılığıyla tek yönde değil, tam aksine her oda dışarıya doğru verilen çıkıntılarla kurulur. Böylece karşıya ve köşelerden karşı taraflara bakma imkanı sağlanır. Bu üç tarafa bakma imkanı, tek istikamette bakmaya yönelik tavrın reddini içerir. Bu anlayış her şeyin çeşitli istikametlere bakılarak anlaşılmasını gerektiğini hususundaki tavhidi/hareketli kültür tavrının devamıdır.

Sf 30

İstanbul’da Bahçe Kültürü

Sanatın Batı’da seyredilmek, Doğu kültürlerinde ise yaşanmak için üretilmesi..

Batı kültürü.. Aristocudur.

Sf 31

İstanbul Metropolünün Geleceği Açısından Haliç

19. asır ortasına kadar, birbirinden ayrı dört şehir olarak yaşayan, tarihi yarımadada, Galata, Üsküdar ve Eyüp’ten müteşekkil İstanbul’da, bu şehirler bütünlüğünün ortak yaşama alanlarından birisi olan Haliç….

Sf 36

Haliç’in sanayi depolama alanı olarak kullanıp bugünkü kirliliğin devam ettirilmesi veya aynı fonksiyonların kirlenme önlenerek devam ettirilmesi hali ile yukarıda sözünü ettiğimiz kültür, rekreasyon, turizm fonksiyonlarına tahsis edilmesi halinde sağlanacak faydaların ve doğacak zararların karşılaştırılması zorunludur. Böyle bir karşılaştırmanın gereği ve sonucu aşikardır. (CAMİ KEBİR)

Sf 38

Salacak’ta Çürüksulu ya da Birgi Yalısı

Michelangelo’nun Roma’daki eski yapıların rölövelerini çıkararak….Mimar Sinan’ın ise Fatımi ve Memluk eserlerini inceleyerek…Tarihi anlamaki tarihi bilmekten ibaret olamaz. Tarihi anlamak, tarih içindeki çeşitli yönelişlerin yapısını ve farklarını anlamayı ve bunların mahiyetini belirtmeyi gerektirir.

Sf 61

Sanat eserini yücelten husus, onun bu şartlar altında tekabül ettiği seziş ve kavrayışın derinliğiyle; bunlara tekabül eden yöneliş ve iradeyi yansıtmadaki mükemmelliğidir.

Restorasyona önem kazandıran husus, en genel çizgileriyle geçmişten günümüze değin, esere eklenmiş veya eseri değiştirmiş müdahalelerdir. Açık kompozisyon özelliğine sahip, yani üzerine ilaveler ve ekler alabilecek şekilde tasarlanmış eserlerin bu ilavelerle uğradığı değişimin olumlu ya da olumsuz olduğunu belirlemek restorasyonu yöneten iradeye bağlıdır.

Tarihi sürekliliği olan kültürlerde, birbirine eklenerek oluşan bütünlükler, parçaların tek başlarına erişemeyecekleri bir tarih boyutuna sahip olduklarından ve tarihi sürecin yeni unsurlarla devam ettirilmesi için çeşitli çözümler içermeleriyle çok özel bir önem taşırlar.

…-mimari eserin-varlığını sürdürebilmesi insanlığa çeşitli veçhelerle hizmet verebilmesine bağlıdır. Özellikle evlerin, insanın değişen ihtiyaçlarına ve yenilenen konfor taleplerine cevap verebilmesi gerekmektedir. Teknik ve fonksiyonel alana ait bu basit meselelerin yanında evin tasarlandığı çağın sanat iradesi karşısında, restorasyonun yapıldığı zamanın yönelişleri ve amaçları arasındaki ilişkinin nasıl düzenleneceği sorunu, restorasyonun en önemli meselesini oluşturur.

Sf 62

…bugünün insan (mimarı) olarak eseri nasıl gördüğümüz ve ona yapacağımız müdahaleler ile tarihi yapısından hareket ederek nasıl yeni bir hüviyet kazandıracağımız bilinerek ve yönlendirici asli bir sanat (mimarı) görüşünden hareketle başarıya ulaşabilir.

…Necati Çelik?

Sf 63

Çukurçeşme Hanı Restorasyon Projesi Vesilesiyle

Evvelce yapılmış olanları doğru bir şekilde değerlendirmek, geçmişten kalanlarla iyi ve ahenkli bağlar kuracak yeni şeyler yapmak, günümüzün ve geleceğin ihtiyaç ve davranışlarına uygun bir ilaveyi mevcut olana ekleyerek eskiden kalanı günümüzde yaşatarak canlandırmak bir bakıma restorasyonu ahenkli bir dünya yaratmak için takip etmek kaçınılmaz yol olmaktadır.

... bir asırdır Türk şehirlerinin çirkinleşmesine yol açan, çevre düzenini hiçe sayan, kendi başına var olmak iddiasında ki, kendi çıkarı peşinde koşan bu yıkıcı davranışların yetersizliğine karşı, önemli bir tutum ortaya koymak...

Sf 68

Bütün insanlık için değerli olabilecek bir geleceğin araştırılması her düşünürün görevidir. Geleceğe hazırlayacak bir mimari için, form ve yapı malzemesinin seçimi nasıl olmalıdır? Mekanların düzenlenmesi ve çevre ile insan arasındaki münasebet de ulaşılmak istenen gaye ne olabilir?
Eski ve yeni konfor talebindeki farklar...

Yeni ilavelerin, yapıların yalnızca yeni kullanış düzenine intibak ettirilmesi için değil, aynı zamanda çevreyle bağlantılarının düzenlenmesinde de yararlı olabileceği aşikardır.

Sf 69

Bu projenin, sanat eserlerini tahripten kurtaracak yüksek bir kültür ve yaşama düzeninin nasıl oluşturulabilecek... 

... değişik denemelerin Toplamı olarak yeni ve düzenli bir dünyanın gelişeceğine inanıyoruz.

Sf 70

Adalarda mimari çevrenin tarihi ve geleceği

Mimarinin sorunlarını incelemeyi amaçlayan herhangi bir çalışmanın: 

a.Konunun mahiyetini ait bir bilgi temelli oturtulması, 

b. Tarihi süreç içinde ele alınması, 

c. İncelemenin tarihi boyunca yanında gelecek sonunu ışık tutması gereklidir.

Sf  71

...Ülkemizde olduğu kadar dünyada da mimarlık tarihinin en mimari eserlerinin, anlaşılma ve değerlendirme metotlarına hakim olan sınırlılık ve tekyönlülükten yönelikten doğan zorlukları aşmanın zaruretine inandığımı ifade etmek isterim.

Mimari Nedir?

...Belli bir tarih anlayışının yansıtmanın yanı sıra, gelecek sorununda ayrılmaz bir parçası olur; geleceği çeşitli veçheleriyle belirlediği için de onun hakkındaki bilinci ve sorumluluğu yansıtır.

Vücuda getirilen mimarinin özellikleriyle çevre özellikleri, bu unsurların önem, uyum ve zıtlık gibi ilişkileri, mimarinin çevresi ile olan ilişkilerini belirler. 

Sf 72

Mimari hakkında yapılacak her türlü tahlil veya açıklamanın, üzerine oturtulacağı bir varlık bilincine ihtiyaç vardır.

Yapının amacı, bir ihtiyacı karşılamak, bunu yaparken de insan hayatını güzelleştirmektir.

Sf 73

Adalar’ın Özgün Mimarisi

Neo-gotik tarz,… Ortaçağ Hıristiyan kültürünün, bütün dünyevi varlığı günah sayan inanç sistemiyle insanı dünyayı güzelleştirmekle görevli “Ekmel-i Mahlülat”, yaratılmışların en kamili, mükemmeli ve dünyadaki halifesi sayan İslam Dini’nin bu zıt İnançlarını bir araya getirmek;…Osmanlı-İslam toplumuna Ortaçağ-Hıristiyan değerlerine göre bir çevre hazırlaması çabası, ancak 19. Asır Osmanlı politik-kültürel yaklaşımlarının yapısal aykırılığıyla açıklanabilir.

Sf 79

…neo-klasisizm, ahşap yapı teknikleriyle hiçbir denemeye girmez…

Sf 80

Tarihi yapıyı hor gören, onun değerli cephelerini anlama ve hissetme yeteneğinden mahrum olan yabancı kültürlerden aktarılmış şematik ve ilkel şehir geometrisi...

... Mimariyi seviyesizleştiren temel bir yanılgının da bizzat mimarlık için ve uygulama felsefesinden kaynaklandığını belirtmek gerekir.

Sf 82-83

...Kültürel değer sistemlerinin, dini tasavvufi kaynakların ortaya çıkarılması ve bunların mimari ile bağlarının aydınlatılması, Türkiye’de mimariye verilecek yeni yönünü belirleyecektir.

Sf 86

İstanbul İmar Hareketleri Tetkik Komisyonu Raporu

Üzülerek söylemek lazım gelir ki eksiği hallerde Türkiye’deki imar planlarının hazırlanmasında, bu dahi gerektiği gibi yapılamamıştır. Bütün çalışmalarımıza hakim olan amatör zihniyetle, nazım planının hazırlanması için gerekli umumi istatiksel bilgiler, topografik şartlar, tarihi sosyal ve ekonomik gelişme şartlarını yönlendiren ilimler, nüfus hareketleri, jeolojik imkanlar ve bunun gibi şehrin kendi bünyesinin incelenmesinden ortaya çıkacak bilgiler, gerektiği gibi etüt konusu olmamış; bu nedenle de Nazım planları, yetersiz bilgilerle ve Bir takım subjektif görüşlerin yönlendirmesi ile hazırlanmıştır. Bu bakımdan İstanbul’da olduğu kadar yurdun diğer şehirlerinde de, belediyelerin elinde, günün gerekçeleri ile alakası kalmamış bir takım sözlü imar planları vardır. Bu durum gerek İstanbul, gerekse başka şeylerimiz için geçerlidir.

Sf 91

...Prof. Högg ve Prof. Piccinato...

Sf 95

İstanbul’un Tarihi Karakterine Tecavüz

İstanbul, topografyası ile olduğu kadar, bu topoğrafya üzerine işlenmiş iskeletiyle de, bugüne kadar kısmen intikal edebilmiş bir yaşam kültürünün ifadesidir.

Sf 96

Simkeşhane...

... Düşüncesiz, plansız ve adeta yaya düşmanı gibi açılan yol ve meydanlar olmuştur. Vatan ve millet caddeleri, şehrin en karakteristik yerinde, her çeşit ölçüyü bozan birer yaya olarak kalacaktır.

Sf 97

…Sirkeci, Galata ve Haydarpaşa…

Sf 98

...Heybeliada...Askeri okul tesislerini yapmak, Beylerbeyi Sarayı...

Sf 100

.. su trafiği ne bağlı özellikler...

Vatan, Millet ve Ordu..

..Beyazıt..

Şimşekhane’de Hasan paşa hanı gibi eserleri yerle bir etmiş..

Sirkeci-Florya sahil yolunun...

Sf 101

Tarabya oteli

Süleymaniye su kemerleri...

Manifaturacılar Çarşısı...

Beyazıt, Aksaray, Saraçhane, Üsküdar ve Karaköy...

Sf 102

...Her arsa sahibinin baskı ve arzusu...

Sf 104

Mesken davasının tamamen ihmal edilmesinin yanı sıra..

Mesken davası...

Sf 105

1. İdare ve ihtisas adamlarının bilgi ve sorumluluk hissi bakımından sık rastlanan zaafları ile gerek bunların gerekse diğer düşünürlerin şayan-ı hayret ilgisizliği,
2. Dünyanın hiçbir yerinde rastlanmasına imkan bulunmayan gizlilik ve murakabesizlik,
3. Cemiyetin kültür ve ahlak gayelerinin seçkin düşünürler tarafından geliştirilmemesi, düşünür ve sanatkârlara temel gayeler bakımından gerekli murakabe ve yol gösterme imkanlarının sağlanmaması,

Sf 107

Metot ve organizasyon hakkında temenniler

Geçmişten bugüne varlığını sürdüren bir kültürün ifadesi olarak şehir, kendi gelişmesini şartlandırır. İstanbul’da kültürel faktörlerin ekonomik faktörler kadar, hatta onlardan daha önemli olduğunu kabul etmek, bir çok problemin çözümünü kolaylaştıracaktır.

Sf 109

İstanbul’un Geleceği

1.Asrın ikinci yarısında Nuruosmaniye Cami’nin kaba, haşin Barok mimarisi ile başlayarak... İstanbul’un yüksek kültür değerleri, mimarisi ve şehir özellikleri her aşamada daha fazla hızlanarak tahribata uğradı.

...Padişah III. Selim... Selimiye Kışlasını inşa ettirdi...Abdülaziz memleket için büyük bir gelişme olarak düşündüğü demiryolunun Sirkeci’ye gitmek için Topkapı Sarayının müstesna güzellikteki incili ve pembe köşklerini feda ederek Sepetçiler kasrı ile cebeciler Kasrı’nı Topkapı Sarayı bütününden koparan demiryolunun inşa ettirdi.

Sf 113

Harbiye nezareti ve giriş aks kapıları, dört asır şehrin kültür merkezi olan Beyazıt Meydanı’na yön veren Beyazıt camii ve külliyesinın kıble istikametine 45 derece aykırı yönde bir mimari aks oluşturarak 1860’lı yıllara kadar varlığını sürdüren geleneksel meydan düzeni yok edildi...870.000’e, 1912’de Balkan muhacirlerinin gelmesiyle 1.100.000’e çıktı. 

Sf 114

a) Büyük ölçü tutkusu, demir yolu, geniş caddeler, büyük yapılar gibi insana önemsizleştiren unsurlara sahip olma hırsı,

b) Müelliflerini gururlandıran ve vücuda getirdiklerini putlaştıran yanılgı,

... İnsanın bu dünyasının hüsnü muhafaza edilmesi ile mükellef olduğunun yeniden idrak edilmeye başlandığı, dünyanın güzelleştirilmesi mükellefiyetini hiçbir mesleğin tek başına başaramayacağının idrakine ulaşarak geçmiş nesillerin vücuda getirdiği güzellikleri saygı ve sevgiyle korumanın zaruretinin anlaşıldığı bugün…

Sf 115

...İslam âlemine ve toplumumuza karşı görevimiz İstanbul’u tekrar eskisi gibi bir kültür ve medeniyet merkezi getirmek olmalıdır.

…
yapılacak ilk iş, mevcut tarihi mimarlık mirasının ve tarihi şehir alanlarının korunmasıdır. Tarihi mimarlık mirasının korunması için bu eserlerin restore edilmesi ve kullanılır hale getirilmesi gereklidir.

Sf 116

Bir kültürü kurmak ancak o kültürü devam ettirmekle mümkündür.

İstanbul...uyum... mimari özellikleri belirlenmeli.

Sf 117

...Trafik düzeninde kısa sürede etkili iyileşme…

… Trafik mühendisliği teknikleri?

… Gelişmeyi kolaylaştıracak en önemli tedbir, sanayinin İstanbul’u terk etmesi temayülüdür.

Sf 119

Yarının İstanbul’u

Çünkü insan hayatını, varlığını in karmaşık meselelerinin, en büyük çelişkilerinin yoğun bir şekilde çıktığı yerde, bunların ahenginin kabul edilebilir, saygıdeğer amaçları yönelik olarak bir araya getirilmesini mümkün kılan erdemdir, şehir kurmak.

Sf 120

İnsanın umumi düşüncesi bilgidir, dolayısıyla kültürdür. Bunlar davranış biçimiyle gelişir, tercih ettiğiniz davranış biçimi düşünce üretimi kapasitenizi artırır....1960 larda İstanbul büyük bir düşünce merkezi olsaydı… İktisadi hayatın İstanbul’da odaklaşmasında etkili olabilirdi... Bu da, Ortaya konan artı değeri çok daha düşük olan sanayi üretiminin İstanbul’a gelmesini engeller.... Yüksek kültürün oluşmasına imkan veren yaşam düzeyini geliştirmek lazım diye düşünürüm.

Sf 121

… Politikacılar arazi yağma edip, plan değiştirip servet dağılımını düzenlemek isteyen güç odaklarına hizmet ederek oy alıp iktidarda kalmak alternatifini seçeceklerdir. “ Bir toplumun helak olması için kötü yöneticiler, kötü âlimler kâfidir”

… Türk düşünürleri gerçekten amaçlarını açıkça ve doğru tarif ederek topluma önderlik edememişlerdir.

Sf 122

İstanbul’da ondört saatini uyanık geçirdikleri bir günün %15 ini, yani günde iki saatini çalmak demektir.

… Genede maçlarında tamamen mutabık olduğu İlhan Tekeli...Eğer yüksek sesle konuşmazsak, konuşmalarımız bu çerçeve içinde kalırsa, bu memlekete karşı ödevimizi yapmamış oluruz.

Sf 123

… Yalnız Marmara bölgesinde değil, Türkiye’de bir şehirleşme ve konut üretim stratejisinin tesis edilmesine ihtiyaç vardır.

Konfüçyus ...

Sf 124

Doğrusu Türk aydınının Türk halkına yönelik ümitsiz bakışını terketmesi lazım.

Sf 125

İsveç Krallığı, 1890-1901’lerde Stockholm yakınlarında gecekondu inşa eden 10.000 kişinin evlerini yıkmış, çıkan isyanla çarpışmış ve 1928’de İsveç konutun üretilme sürecini ve bunun disiplinini kurmuştur. 

İstanbul’u kurtarmak istiyorsak ağır vergiler konmalı…

Sf 126

Biri tekkeler, diğeri mahalle teşkilatları.

Sf 128

… Herkesin kaligrafi (hat sanatı) idi. Üçüncü örnek, müzikti. Müziği herkes yapıyordu. İnsanlar müziğin seyredicisi değil yapıcısı, katılımcısıydılar. Diğer bir örnek de şiirdi.

Sf 129

İnsanları bütün bu oyunların seyircisi haline getiren, yani aktif yaşayan kişiyi yapımcı yerine seyirci haline dönüştüre yoz…çevre kültürünü ve çevreye katılım potansiyelini yok ettik.

Sf 130

İSTANBULU’U PLANLAMAK

Ülke Ölçeğinde İstanbul’u Planlamak

…”bütün”ün öneminden habersiz ve “büyük”lüğe, Batı Avrupa’daki yanılgıyı takip eden teknik aletlerin kurtarıcı gücüne inanarak çözüme ulaşacağı…

Harbiye Nezareti Binası ve Büyük Reşit Paşa Türbesi’nin Beyazıt Camii’nin Kabe istikametine 45 derece ters olarak inşa edilişinin Tanzimat öncesi ASLİ Osmanlı İdeolojisinin tamamen reddedilmesinin bir sembolü olarak seçilip gerçekleştirildiği..Beyazıt Camii’ni medreseden, külliyenin bu önemli unsurundan ayırarak önce iki taraflı ağaç dizileri, daha sonra dükkanlar ile çevrilen ve esas tasarımında Beyazıt’tan güneye doğru meyilli topografyayı hiçe sayarak denize kadar devam ettirilmesi öngörülen…ağaçları eş mesafelerde dikmeleri…

Sf 138

Bütün dünyada “şehir planı” adını taşıyan planların özellikle Cumhuriyet Türkiyesi’nde “imar planı”…

Martin Wagner (1) …toprak hukuku meseleleri, konut sorunu ve İstanbul limanı sorunu…Wagner’in İstanbul Belediye Planlama Arşivi Kütüphanesi’nde 1960’lı yıllarda mevcut bulunan takriben 15 raporu arasında, inşaat yapma ve ruhsat verme hakları açısından Batı Avrupa hukukunda gelişen temayüller hakkında raporu hala özel bir önem taşır. (doktora tezi)

Sf 139

Prost Planları

…İstanbul’daki çalışma döneminin ilk yıllarında gerçekleştirilmiştir. Paris örneğini yani düz ve geniş caddelerin iki tarafında sokağı ve karşı apartmanları seyreden sağlıksız, manzarasız, ışıksız, bahçesiz 5-6 katlı apartman dizileri…

Sf 140

…denizden 40m yükseklikten itibaren 12m=4 kattan yüksek yapı inşa edilmemesini öngörüyordu.

…Taksim Gezisi..Park…derin vadiler ile birbirinden ayrılan yamaçlara yaslanmış yerleşmeler ananesinin devam etmesi için bir örnek teşkil etmektedir. Maçka Parkı mı? Gezi Parkı mı?

Sf 141

…H. Prost’un İstanbul meselelerine yaklaşım tarzının her şeye rağmen 19. Asır sonu Batı Avrupa şehir inşa yaklaşımından pek ileri gitmediği aşikardır.

Sf 142

…halkın yapı faaliyeti açısından teferruatçı, kısıtlayıcı bir planlama olması,..

Prof. Kessler’in (3)… Prost’un planlama anlayışının yetersizliği…

Sf 143

Prost Sonrası

…Adnan Menderes’in 1975…S.H.Eldem ile Emin Onat…

Sf 145

S.H.Eldem’in Beyazıt Meydanı için 1956 sonunda çizdiği proje, bütün yol ve şehir mekan ölçülerinin seviyeleri değiştirilip uygulanınca, ortaya çirkinliklerden ibaret bir otoyol kavşağı çıktı.

Sf 146

Mimar Prof. Hans Högg (4) Mimar Prof. Luigi Piccinato (5)

Şehrin kuzeye doğru gelişmesinin mahzurlarını çok iyi fark eden Prof. Piccinato … şehrin doğu-batı istikametinde çizgisel bir düzen içinde geliştirilmesini öngörüyor idi.

Sf 147

…Lloyd Rodwin…

Sf 148

Prof.Wilhelm Moltke (6)

Sf 153

…1974’de günde kişi başına hareketlilik sayısı 1 idi. 1995’de 1,6 olması öngörülmüştü.

Sonuç

Merkezi ve mahalli organların teknik yetersizliği, mahalli ve merkezi politik karar mercilerinin bilgiden yararlanma iradesinden ve yeteneğinden yoksun olması.

Sf 159

Boğaz Köprüsü: Boğaz Geçişleri Sorununu Çözümleme Metodolojisi

…proje için alternatif sayısı “N” çevrenin geleceği için alternatif sayısı “m” olarak incelenirse, alternatifler toplamı NxM olur.

Sf 162

…1995 arazi kullanış/düzeni….Atilla Alpöge…

Sf 165

ALTERNATİFLERİN ÜRETİLMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ NDE KULLANILAN YÖNTEMLER

40 senelik Türk şehirleşme deneyi, her toprağın şehir haline dönüşmesinden ve şehir toprağının kullanılış yoğunluğundan doğan  kıymet artış farkının kamuya aktarılmadığı takdirde…bu kıymet artışını kendilerine aktaran kesimlerin yarattığı irrasyonel harcama biçimlerinin ekonomide üzerindeki…

Sf 185

MALİ SORUNLAR VE ARSA POLİTİKASI

Belediye gelirleri sorununun çözümlenmesi bütün ülkelerde iki ana tercihe dayanmaktadır;

a) Hizmet ve yatırımlardan yararlananların bu yararlanma paylarını Belediyelere ödemeleri.

b) Şehirleşmeden doğan, kamu yatırım ve hizmetlerinin yarattığı ve nüfus artışı sebebiyle oluşan arsa değer artışlarının tümünün Belediyelere aktarılması şekline özetlenebilir.

Hizmet ve yatırımlardan yararlananların bu yararlanma payının karşılığını ödememeleri (ve şehir arsalarında değer artışlarının çalışma ve üretim karşılığı olmadan şahıslara mal edilip tüketime yönelmesi) şehir hayatın olduğu kadar ülke hayatında kökünden sarsan ekonomik, sosyal, kültürel ve ahlaki sorunların kaynağını teşkil etmektedir.

Sf 217

Bugün, arazi değer artışlarının kanıyor kırılması için vergilendirme yolu kullanılmaktadır. Bu yaklaşımın geçersizliği dünyada niye kesinleşmiştir. Vergilendirme yolu karmaşık taktir, tahsil ve dönüşme sorunları yanında şehir planlaması ve yapılaşma süreçleri içinde etki ve baskı gruplarının yozlaştırıcı tavırlarını yeni alanlarda da ortaya çıkarmaktadır.... Yerel idarelere bağlı “Arazi Bankası”,”Şehirsel Yatırım ve Gelişme Kurumu”...”Avustralya Belediyeler Arazi ve Gayrimenkul Bankası” yaklaşımı, başarı için en iyi örneklerden biridir.

Sf 218

Şehirlerde Merkez-ticaret alanları arsa değeri, şehir genel arsa değeri toplamının takriben %80 ila 90’ını oluşturur. Bu durumda konuta tahsis edilecek arsaların (yoğunlaşmalara imkan vermemek kaydıyla bir aile için bir ev inşasına müsaade edilerek) ev sahiplerine verilmesine mukabil ticaret ve merkez alanlarında arsanın içinde tutulması…

Sf 220

Mevcut ve daha uzun süre hizmet edebilecek yapıların yıkılarak yerlerine daha çok katlı yapılar veya daha çok sayıda konut birimi inşa yolu en vahim bir israf yoludur.

Sf 221

…Arsa-Altyapı Konut-İşyeri bütünlüğünü de kurarak…

Sf 222

…Belediyenin kuracağı bir yeni şehir şirketi eliyle planlanması, altyapısı yapılarak pazarlanması ve konut üretiminin konut kooperatifleri ? eliyle yürütülmesini öngörülmelidir.

Esnaf ve Sanatkarlar, Ticaret ve Sanayi Odaları, konut kredisi veren kurumların imkanlarının birleştirilmesi ve arazi sahiplerine gelişmeden pay verme yaklaşımıyla ve arazinin kamulaştırılması…

Sf 223

Mimari Kültür Mirasımızın korunması insanlığın, toplumumuzun ve gelecek nesillerin varlık idealini, varlık biçimini, varoluş nedenlerini şekillendirecek ve şahsiyetini oluşturacak en temel unsurdur.

Sf 243

İnsan ve Çevresi

İnsanın içinde yaşadığı çevre, şehir, ev insanının her an dünya ile varlığı arasındaki ilişkiyi yönlendiriri, düzenler.

Şehir olgusunun en önemli alanı, böylece kültürel varlık, tarih ve gelecek bilinci ile oluşan mimari çevredir.

Tarihi mimarlık mirasının korunmasının ve yeni çevrenin tarih ve gelecek bilinçleriyle şekillenmesinin bütün çevre düzenleme çabalarının temelini oluşturması gerekli ve zaruridir.

Sf 252

Bu mimarlık mirasının geleceği belirleyecek temel etken olarak değerlendirilmesi gereklidir.

…vücuda getirmesini isteyeceğimiz “mimari”nin en büyük bölümünü oluşturacak konutlar, en yüksek düzeyde sezişin, bilginin, duyarlılığının ürünü olan ve evrensel inanç ve değer sistemlerinin yansımasıyla oluşan davranış ve mimarlık standartlarının, bunların oluşmasına imkan veren tekniklerin, teknik standartların saf, duyarlı, mütevazi, “zanaatkar mimarlar” tarafından yerel şartlara ve kullanıcının düzenlenmiş ihtiyaçlarına göre bir araya getirilmesiyle oluşacaktır….Çok maksatlı mekan kullanışları ile inşa edilecek, asgariye indirilirken diğer taraftan da zamanla değişecek kullanıcı isteklerini karşılayacak elastikiyet sistemlerini de içermesi gerekecektir. Toplumsal fonksiyonlar ifade eden yapıların mimarisinin de her biri bir heveskarlığın ürünü, birbirinden kopuk, yüzeysel, sözde yaratıcılık adına gayriciddilikler yığını olmak yerine, ortak araştırmaların ve yüksek düzeyde bilgi, seziş ve yeteneğin ürünü olması gereklidir.

Sf 253

…devletin mimarlık hizmetlerinin yapılabilmesini sağlamak üzere gerekli düzeni kurması da görevidir.

Mimarlık mesleğinin bugün ki teşkilatsızlıktan kurtarılması bu amaçlara ulaşmak için ilk şart olacaktır.

Sf 254

Bugünkü merkezileştirme temayülleri yerine çok merkezli bir metropol yapısının vücuda getirilmesi İstanbul’un geleceğinin teminatı olacaktır.

Sf 255

Çok merkezli bir “şehirler galaksi”si oluşturan metropolde, iskan alanlarının çok katlı apartmanlar yerine avlulu-bahçeli evlerden oluşması halinde rekreasyon maksatlı hareketliliğin azalacağı ve bunun sebep olduğu harcamalardan da tasarruf edileceği aşikardır.

…küçük derelerin sahip olduğu gezinti imkanlarının terk edilmesi…

Sf 256

…daha hızlı, daha küçük, ve daha sık hizmet yapabilecek deniz taşıma sistemlerinin tesis edilmememsi ilk nazarda görülen eksiklerdir.

…Atatürk havaalanının bulunduğu mevkiin tam bir yer seçimi yanılgısı olduğu ve bu arsa/tesis değeri aykırılığı gittikçe belirginleşeceği için….

Sf 257

…mevcut ancak kullanılmayan, değerlendirilmeyen imkanları, insanın seziş, bilgi, disiplin ve geliştirici iradesiyle yönlendirildiği takdirde şehrin meselelerini çözmeye yetecek niteliktedir.

..çözüme ulaştıracak yolun ilk adımı, bu yolu aşmak için NİYET etmiş olmak ve buna KARAR vermektir. …Bu bakımdan, mimarlık camiasının da…sağlıklı gelişmesini ve seviyeli mimarisini vücuda getirecek esasları ve meslek şuurunu en kısa zamanda geliştirmesi gereklidir.

Sf 260

Modern kültürün ana istikametleri ile hiçbir akrabalığı olmayan bu şehir parçasının restorasyonu için sarf edilen (cek) gayret, milli şuurun ve tarih şuurun, tarihe ve milli kıymetlere bağlılığın modern insanlık için hayran olunacak bir örneği…

Restore edilen şehrin tarihi mahalleleri, yeni maksatlar için, mesela müze olarak ve profesörlere, akademisyenlere, büyük devlet misafirlerine misafirhane veya ikametgah olarak tahsis edilecek şekilde tanzim edilmiş bulunuyor.

Sf 262

…iskan ünitelerinin büyük ölçüleri ve tekerrür eden elemanları ile tahammül edilmez bir yeknesaklığa yol açmış bulunuyor.

Sf 263

…tarihi şehrin bir kültür mıntıkası, bir tarihi park, bir müze olarak kullanılması zarureti ortaya çıktı. Ayrıca Boğaziçi’ni bir iskan sahası, Haliç’i, Kağıthane’yi sanayi mıntıkası olarak kullanmak isteyenlerin derin hatası da bir kere daha belirdi.

…Amsterdam şehir planı tatbikatının bir mahalle inşaatı olarak geliştiği…

Sf 265

…ilk safhada güzelleştirme, müteakip safhada büyüme, üçüncü ve son safhada da organizasyon zihniyet…

Şehir planlamasının bir yol şebekesi vücuda getirmekten çok başka bir şey olduğunun…yeni planlarının doğru ve metot dahilinde hazırlanması temenni edilebilir.

Sf 266

Şehir planlamasının çalışma ve mesken arasındaki münasebetin tanzimi olarak görülmesi neticesinde, planlamaya iktisadi bir temel aranması zarureti…şehir planlamasının, iktisadi temelin de ötesine giden bir hayat telakkisi ve dünya görüşüne istinat ettirilmesi gerektiğini ifade etmek erken ve lüzumsuz olamayacaktır.

Mikyas?

Sf 267

Şehir meselelerinin ele alınması değil de, şehirde bazı yollar çizmeyi şehircilik sayan, bölge problemlerinin şehir planlarından ayrıca çözülebileceğini düşünen…

Güneyden gelenlerin şehrin güneyinde yerleşmeleri ile vücut bulan gelişme…

Sf 269

Bu yazı, bu neticeye ulaşmaya yardım ederse, vazifesini yapmış sayılabilir.

Sf 270

…en az bölge ölçeğinde “yeni şehirler stratejisi”nin uygulamaya konulması gerekmektedir.

Sf 271

Tarihi mimarlık mirasının korunması için bu eserlerin restore edilip kullanılır hale getirilmesi gereklidir.

Sf 272

Üsküdar-Yenikapı arasında yapılacak bir tüp tünel ile şehrin doğu yakasından gelecek nüfusun, Taksim-Yenikapı metrosu ile de kuzey ve doğu nüfusunun İstanbul yarımadasına taşınması halinde Süleymaniye, Ayasofya ve Fatih camilerinin yanında gökdelenlerin inşasını hiç kimsenin engelleyemeyeceği aşikardır.

…etkileri hesaplanmadan yine yanlış ulaşım kararları almak suretiyle İstanbul’un geriye kalan tüm değerlerini yok etmekteyiz.

Sf 274

Beyazıt Meydanı ile ilgili önerimiz, bir “cennet”in adım adım yok oluşunun dramatik hatıraları üzerinde gelişmiş “hayal”den hareket ederek oluşturulmuştur.

Sf 285

Caminin uzantısı, parçası hemen yanına yerleşmiş olan imaret, mimarisindeki güç ifadesi ile sosyal dayanışma ruhunu yansıtmaktadır….Külliye, hamamın monümental kubbeleri ile;cami iki minare ile belirginleşen iri, merkezi kubbesiyle işaretlenmiştir….Avlunun batı ucunda kütüphane odası bulunur,avluyu çevreleyen direklik etrafında medrese odaları yer alır.

XVI. asır çözümü, insanın kendini fark etmesi için, medreseyi bilimin, imareti sosyal dayanışmanın ve şehrin kültür hayatının nirengi noktaları olarak kabul edilmiştir.

Sf 287

Batı dünyasının seyredilen sanat eseri kavramı yerine, Doğu kültürüne özgü, yaşanan sanat kavramını en yüksek düzeyde hayata geçirmiş bu “yer”in, 19.asrın ikinci yarısında harap olmaya terk edilmiş eski saray yapılarının yıkılarak, yerlerine yeni Harbiye Nezareti binasının Batı üslubunda inşa edilmesiyle yok edilmesi süreci başladı.

Merkez kapı binası ve yan köşkler, cami son cemaat yerinin yüksekliğini kat kat aşarak ve kıble yönü ile tam bir zıtlaşma içinde, camiyi adeta yok sayarak Meydan’a hakim oldu.

…Büyük PaşaTürbesi’nin …Kıble aksına olabilecek son sınıra kadar ters yönlendirilmiş bu yapı da, sözünü ettiğimiz yol aksına dönük olarak tasarlanan Harbiye Nezareti kapı binaları gibi, modern Türk şehir çevresi ve kültürel yapısının iç tezadının belirgin örneklerinden birini oluşturmuştur.

Mimar Kemaleddin Bey… Oval havuz ile… oluşturulmuş seviye farklılıklarından doğan sorunları telifçi bir yaklaşımla kısmen gözlemeyi amaçlamış idi.

Prost…

1957 yılında yapılan meydan düzenlemesi…planına uygun olarak, yalnızca motorlu taşıt yol sistemi birincil amaç kabul edilerek gerçekleştirildi. 1926 oval havuz….(Mimar Kemaleddin Bey)

Sf 288-289

…1957’de cami ile üniversitenin, yani bilimle mukaddes bilincin bağları yok sayılarak oluşturulan kıymetler zıtlığını, üniversiteyle cami kompleksi arasındaki bağları tesis ederek, insanın zaman-zemin sınırsızlığının yanında kendi ürünlerinin sınırlılığının bilincine varabileceği büyük bir yaya alanını, 19. Asrın ikinci yarısından önce olduğu gibi tekrar kurarak bertaraf etmeyi öngördük.

Sf 290

…tarih içinde ortaya çıkmış kuvvet tezahürü bir yanılgıyı tekrar kuvvet kullanarak yok etmek, savaşlar zinciri yaratan yeni bir yanılgı olacaktı.

“Bu çelişkiden önce ne vardı? Sorusunu sormak…

Sf 291

Zemin döşemesinin, camiyi belirleyecek, ortaya çıkaracak, ağaçlar ve çiçekler ile uyuşacak bir rengi ve dokusu olmalıydı.

Sf 292

Eski İstanbul’un tek ve iki katlı, bahçeli, avlulu evleri, insanların yeryüzündeki özle cennetleriydi.

Sf 293

Kalbini gururdan, kendini nefsani isteklerden temizlemiş, mütevazı, gelecek endişesi içinde hüzünle yüklü ve Allah’ın Rahman ve Rahim oluşunun getirdiği emniyetin neşesi ile meşbu bulunan insanın tavrına uygun bir çerçeve içinde yaşama imkanını verecek mimari nasıl olabilirdi?

Sf 294

Beyzıt Meydanı’nın, cami ve medrese ile tayin edilmiş kullanış şekli, üniversite, Kapalıçarşı ve Teodosius Takı ile tamamlanmaktadır.

Sf 297

Böylece teknik bir konunun, bir sanat meselesinin polemik konusu olmasını önlemeyi düşündük. Ancak bütün vatandaşlara ve şehirliye, yapılan işin gayesini ve ne olduğunu anlatmayı önemli bir görev sayarak…

Sf 302

Bütün gecekondu, iskan, kaçak kat, mevzii imar planı anarşisinden mesul olan, bir cadde üzerinde aynı seviyede ve hizada iki bina inşa ettiremeyen, her şahsi talep ve baskı karşısında kamu zararına her türlü tavizi veren, ifa ettikleri görev ve meslek zaruretlerini hiçe sayan kimselerin zihniyet ve tahakkümlerini yıkmak gerektiğine inanıyoruz.

Sf 304

…bu ilginin memleketin imarına karşı gerek meslek adamlarının ve gerek münevverlerin pasif tutumuna son vermek yolunda önemli olacağı düşüncesi de en ümitvar tasavvurların kaynağıdır….Elde edilen sonuç bizi hangi ölçüde tatmin etmiş olursa olsun memleket meselelerini müştereken ve açıkça ele almamızın bir başlangıcı olması dolayısıyla da bu tartışmaların önemi açıktır.

Sf 313

PROĞRAM İÇİN!!!

Bu tartışmaların, ayrıca içinde yaşadığımız çevrenin, şehirlerin, vatanın şekillenmesinde takip edilecek metodun ve gayelerin ortaya çıkmasına yardım ederek pek büyük bir öneme sahip olacağı da şüphesizdir.

Sf 314

Tarifsiz ilave, bence, tarihi, müze olmaktan kurtarıp hayata geçirmektir.

Sf 336

Türkiye gibi aslında teknik politikaların olmadığı yerde, bizim yaklaşımımız teknik politikalara dayalı şehirsel gelişme siyasetini tesis etmeye yönelikti.

Sf 341